Het gedrag van Heineken in Afrika is een mooi voorbeeld van neoliberalisme in actie. De logica van het neoliberalisme wil dat managers van Heineken op alle niveaus de aandeelhouders in het oog houden, winst genereren, het aandeel Heineken op de kapitaalmarkt omhoog stuwen. Daarvoor is slim, gewiekst, handig en moedig optreden steeds weer en overal noodzakelijk.
Er wordt daardoor veel winst gemaakt. Terwijl winst geprivatiseerd blijft binnen de kring van eigenaars kunnen een aantal kosten buiten de deur blijven, bij de gemeenschap. Alles hangt af van lokale omstandigheden. Er kan des te meer winst gemaakt worden naar mate de lokale bestuurlijke omgeving zwak en onbetrouwbaar is en om allerlei redenen die kosten niet aan het bedrijf kan of wil aanrekenen.
Wanneer als gevolg daarvan blijkt dat de winsten voor eigenaars, aandeelhouders, bestuurders en personeel enorm groeien voelt de bedrijfsleiding zich verplicht om iets te doen aan die sociale kost. Gezien de onbetrouwbare en onstabiele omgeving gaat de bedrijfsleiding op eigen houtje, naar eigen inzicht, op zoek naar sociale actie. Soms met medewerking van ontwikkelingsorganisaties, waarom niet eigenlijk.
Sociaal ondernemerschap
Lokale boeren krijgen kansen. De lokale gezondheidszorg wordt op kosten van Heineken aangepakt. Sociaal ondernemerschap! Als er ter plaatse geen sterke overheid is die paal en perk stelt aan de kansen om overdreven winst te realiseren en nauwelijks eisen stelt die lokale ontwikkeling ten goed komen, ja, wat kan Heineken anders doen dan precies dat wat ze doen: zorg dragen voor de armsten en voor de zieken?
Heineken wordt daarom als voorbeeld gesteld door Nederlandse beleidsmakers. Dit voorbeeld past in het huidige discours dat stelt dat Afrikaanse overheden, meestal corrupt tot zeer corrupt, niet doen wat ze moeten doen. Niettegenstaande of omwille van die zeer zwakke omgeving is er grote nood aan handel, aan investeringen, en aan ontwikkelingsgelden. Die beleidsinstrumenten kunnen bijgevolg ook best samen worden onder gebracht in één beleid ten aanzien van Afrika. Met Heineken als goed voorbeeld.
Verantwoordelijkheid, bedrijfsvoering en de tegenkrachten
En dan komt die journalist, Olivier van Beemen, roet in het eten gooien. Hij haalt een aantal voorbeelden aan van bedrijfsvoering waarbij de lokale ontwikkeling gefnuikt wordt of gewoon niet van tel is. Aankopen worden verplicht gedaan in België aan een te hoge prijs. Afvalwaterzuivering? Ja dat hoort er bij maar ach dat kan wachten. Genocide of geen genocide, het bier wordt gebrouwd. Eens het bier vertrekt uit de brouwerij is Heineken niet meer verantwoordelijk, maar de tussenverkoop met de uiteindelijke consument, ja, daar valt mee te verdienen, dus daar doen we wat aan.
Heineken beschikt duidelijk over knappe brouwers-managers en ook over veel zeer goed betaalde juristen, fiscalisten en accountants. Die zijn zo handig dat Heineken kan stellen dat de onderneming niets doet tegen de wet. Maar of wat gebeurt ook rechtvaardig is, dat is een ander verhaal. Zeker is dat de lokale overheden, ministeries, gouverneurs en belastingcontroleurs, niet goed betaald en vaak ook niet goed opgeleid, geen weerstand van formaat bieden. Daar nijpt uiteindelijk het schoentje het meest. De strijd is ongelijk. Elke tegenkracht wordt snel omver gespeeld. Het is telkens weer Ajax tegen een clubje uit een Limburgs dorpje.
Dat brengt de discussie terug bij het neoliberale maatschappelijke paradigma. De sterke, slimme, goed opgeleide Heineken managers doen alles voor hun bedrijf, prima. Lokale, goed opgeleide tegenspelers zijn meestal nauwelijks in staat om sociale vooruitgang af te dwingen voor hun gemeenschap, jammer. Dan maar minder lokale belastinginkomsten, minder bedrijfsveiligheid. Die logica met bijgaande ongelijke machtsverhouding wordt bijgesteld door sociaal verantwoordelijke bestedingen door Heineken.
Naar een meer rechtvaardige aanpak
Wat kunnen wij, consultants, Nedworcers doen? Fundamenteel iets veranderen blijft lastig zolang het neoliberale paradigma de boventoon heeft. Maar er valt beslist hoe dan ook heel wat te verbeteren. Misschien is er een win-win situatie te bedenken die de beurswaarde van Heineken intact laat en toch veranderingen aanbrengt in hun zakelijk optreden in Afrika. Daarom enkele suggesties.
Een eerste suggestie is om met de auteur rechtstreeks in gesprek te gaan, hem te steunen, een podium te geven. Dat is iets voor Boekworc en zoiets is in de maak. Wij kunnen samen met hem en al wie dat wil de mogelijkheden onderzoeken van een meer rechtvaardige aanpak van het Nederlandse bedrijfsleven in Afrika.
Ten tweede. Er kan wel wat veranderen op het vlak van “corporate governance” aan de top van het Heineken concern. Corporate governance of goed ondernemingsbestuur gaat een stap verder dan het respecteren van wetten en reglementen. Het is niet hetzelfde als sociaal verantwoordelijk ondernemerschap. Het is meer naar binnen gericht, naar de relaties met personeel, klanten, leveranciers en overheden.
En tenslotte en vooral: Wij zijn consultants in ontwikkelings-vraagstukken. Laten wij met onze Afrikaanse collega ’s en partners en vrienden zoveel mogelijk werken aan acties voor sterkere lokale en regionale wetgeving inzake concurrentie, fiscaliteit en ondernemerschap. Uiteindelijk moet de tegenkracht van daar komen.
Karel van Hoestenbergh, 4 februari 2016
Geen opmerkingen:
Een reactie posten